Drive (Nicolas Winding Refn, 2011)
![]()
Uwodzicielski i dystansujący, elegancki i brutalny jednocześnie. Drive (2011) jest filmem, któremu można bezgranicznie ulec, ale równie łatwo odrzucić go w całości czego dowodzą liczne sprzeczne oceny. Tak jak jego bezimienny protagonista, dzieło Nicolasa Windinga Refna jest z jednej strony zimne i zdyscyplinowane (dramaturgicznie, narracyjnie), z drugiej dosłownie kipi od emocji. Lecz podczas gdy bohater rzadko daje im upust (przynajmniej do czasu), reżyser nie boi się wybuchów afektacji na ekranie.
Drive to ósmy film duńskiego twórcy, a mimo to czuć w nim pasję debiutanta. Precyzja konstrukcyjna i umiejętność posługiwania się środkami filmowymi udowadniają jednak, że Refn ma spore doświadczenie. Już sekwencja zerowa zapiera dech swoją inscenizacją i suspensem. Policyjny pościg za samochodem bohatera, uciekającego z miejsca przestępstwa, nosi znamiona doskonałości i bez wątpienia może być porównywany do najsłynniejszych filmowych rajdów. Niemal cały czas pozostajemy we wnętrzu auta, wszystko obserwujemy z perspektywy kierowcy. Efektowne zabiegi montażowe, dodatkowo dynamizujące pościg, Refn zostawia sobie na później. Nie do przecenienia jest także rola radiowej relacji sportowej. Warkot silników królujący na ścieżce dźwiękowej do tej pory, podczas napisów początkowych ustępuje miejsca muzycznej eksplozji. Styl piosenki oraz krój i kolor napisów jednoznacznie odsyłają do przeszłości. Powraca klimat lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Drive to kolejny filmowy dowód na nostalgię za tamtą dekadą przejawiającą się w popkulturze (za poprzednie można uznać liczne przypadki remake’ów i kontynuacji hitów z tamtych lat, zwłaszcza horrorów). I w dalszych partiach Refn potwierdza swój zmysł filmowy.
Nie chcę tu pisać i dywagować czy Drive jest – jak chcą niektórzy – formalną zabawą konwencjami, twórczym bądź wtórnym i ślepo nostalgicznym nawiązaniem do poetyki lat 80. i słynnych filmów akcji z pościgami samochodowymi inspirowane z jednej strony Michaelem Mannem, z drugiej Samem Peckinpahem (choć skojarzenie z kinem Manna i mnie nasunęło się od razu). Dla mnie to przede wszystkim współczesna bajka, z anonimowym, charyzmatycznym i nie do końca nieskazitelnym „jeźdźcem znikąd”, który jednak bez trudu zjednuje sobie sympatię. Wiadomo, że nic nie nudzi tak jak jednowymiarowość. Nie ma już miejsca dla szlachetnych rycerzy bez skazy, więc i „Dzieciak” (Ryan Gosling) ma mroczną stronę. Zamiast białego konia ma samochody i białą kurtkę, na której połyskuje złoty skorpion – oznaka drzemiącego id. Zamknięty krąg postaci i symboliczność ich funkcji (mimo ambiwalencji, jasne jest, kto reprezentuje dobro, a kto zło) sprzyjają baśniowemu odczytaniu historii.
Romantyczna i enigmatyczna aura spowijająca bohatera od początku nie pozostawia wątpliwości, że pod smukłą, chłopięca urodą kryje się coś o wiele mniej przyjemnego. Grzeczny i zdolny do pomocy za dnia zjednuje sobie mieszkającą po sąsiedzku Irene (Carey Mulligan) i jej synka. Wieczorami para się występkiem, a kiedy sytuacja tego wymaga sięga po środki ostateczne. Słysząc ripostę jaką serwuje mężczyźnie, który rozpoznał go jako byłego wspólnika: „Zamknij się, albo wbiję Ci zęby do gardła”, można śmiało stwierdzić – prędzej czy później poleje się krew. Podczas gdy pęknięcie bohatera, nagłą przemianę w zabójcę (i to wręcz w jednej i tej samej scenie) można wytłumaczyć jego tajemniczością, niejasną przeszłością, itp., o tyle niektórym trudniej przyjąć zmianę w materii samego filmu. Refn niejako usypia nas przez pierwszą połowę, stosuje sinusoidę, serwuje historię miłosną, by za chwilę rozpocząć wątek wyścigów i szemranych gangsterskich interesów. Przeważa jednakże w pierwszej części wątek romansowy, uczucia obezwładniającego, choć niespełnionego, ale kipiącego w bohaterach. Wtórują temu środki wyrazu, z dominantą złocistych, ciepłych barw, zarówno w scenach plenerowych, jak i wnętrzach (najlepszym przykładem jest sekwencja przejażdżki nad rzekę z Irene i Beniciem) oraz muzyka unaoczniająca połączenie kierowcy z Irene w scenie przyjęcia na cześć powrotu jej męża z więzienia. Pomoc udzielona temu ostatniemu przez kierowcę kończy się oczywiście rozlewem krwi. Pierwsza z najmocniejszych scen filmu ma miejsce w pokoju motelowym. Reżyser nie szczędzi nam szczegółów rozbryzgującej się po strzale z shotguna głowy Christiny Hendricks. Od tej pory czerwień zalewa złocisty ekran.
Największy szok wywołuje emblematyczny dla Drive fragment, czyli scena w windzie. Połączenie romansu i krwawej jatki mamy tu ukazane w pigułce. Po ognistym pocałunku kierowca spełnia swoją obietnicę, co prawda na innym nieszczęśniku, i dosłownie wbija nasłanemu gangsterowi zęby do gardła. Jak podaje IMDb, Refn zasięgał rady od samego Gaspara Noé, jak najlepiej ukazać ten proces. Zaraz po dokonaniu tego brutalnego mordu pokazane są nam plecy zasapanego bohatera. Skorpion porusza się miarowo, jakby zaraz miał ożyć. Anegdota o skorpionie i żabie przywołana jest w filmie wprost, co potwierdza domysły o ciemnej stronie osobowości kierowcy. Taka jest jego natura, gdy zostaje postawiony pod ścianą budzi się w nim bestia. Działa jednak z dobrych pobudek, najpierw pomagając Irene, potem mszcząc się za śmierć opiekuna i mentora oraz ratując własną skórę. Lecz skoro zabijał, nagroda nie może być mu dana. W świetnej scenie, razem z gangsterem nawzajem zadają sobie śmiertelny cios. A jakże, przecież ulegający swoim instynktom skorpion także ginął, doskonale zdawał sobie sprawę z konsekwencji własnych działań. Przypomina się wahanie kierowcy przed podaniem ręki Berniemu (Albert Brooks), jakby było to podpisanie paktu z diabłem. Umowa została jednakże zawarta, cena musiała zostać zapłacona.
Drive miejscami i mnie uwiodło swoim urokiem, zachwyciło maestrią dramaturgiczną (zasłużona nagroda za reżyserię w Cannes). Z seansu wyszedłem jednak rozbity, przepełniony ekranowym urokiem głównego bohatera i wątku miłosnego, odurzony porywającą piosenką o „prawdziwym bohaterze”, ale jednocześnie ze świadomością, że ochlapano mnie krwią niczym białą kurtkę kierowcy w jednej ze scen. A nie jest to chyba najprzyjemniejsze uczucie.
